९ श्रावण २०८२, बिहीबार

नेपालको ग्रामीण क्षेत्रमा जन्मजात विकृतिको उच्च दर: एक रोक्न सकिने दुःखद परिस्थिति

डा. सचिन यादव
वरिष्ठ प्रसूति तथा स्त्री रोग विशेषज्ञ। ✍️

नेपालका ग्रामीण भेगहरूमा, विशेषगरी सर्लाही जिल्लाका बासिन्दाहरूलाई सेवा प्रदान गर्दै आएको प्रदेश अस्पताल मलंगवामा, नवजात शिशुहरूमा देखिने जन्मजात विकृतिहरूको दर अत्यन्तै चिन्ताजनक देखिएको छ। यो अवस्था सहजै रोक्न सकिने भए पनि चेतनाको अभाव र पूर्वतयारीको कमीले गर्दा समस्या गहिरिँदै गएको छ।

गर्भवती महिलाहरूमा गर्भकालीन नियमित जाँच (antenatal care) को महत्त्व अझै ग्रामीण क्षेत्रमा पूर्णरूपमा बुझाइएको छैन। स्वास्थ्य साक्षरताको न्यून दर, पोषणसम्बन्धी जानकारीको अभाव, र आधारभूत स्वास्थ्य सेवा पहुँचमा कमीले गर्दा धेरै महिलाहरूले गर्भावस्थामा आवश्यक सावधानीहरू अपनाउन सक्दैनन्। विशेष गरी गर्भावस्थाको सुरुवाती चरणमा फोलिक एसिड जस्ता पूरक तत्वहरूको सेवनले धेरै किसिमका जन्मजात विकृतिहरूलाई रोक्न सकिने वैज्ञानिक प्रमाण छ। तर यस्ता कुराहरूको जानकारी नहुँदा ग्रामीण महिलाहरू अझै पनि जोखिमपूर्ण गर्भअवस्थाको सामना गरिरहेका छन्।

नेपालमा कानुनीरूपमा २८ हप्तासम्मको गर्भपतन सम्भव भए तापनि, गम्भीर विकृति देखिएका थुप्रै गर्भहरूलाई पनि पूर्ण अवधिसम्म लैजाने गरिएको पाइन्छ। यस्तो अवस्थाले नवजात शिशुको मात्र होइन, आमाको स्वास्थ्यलाई समेत जोखिममा पार्छ। गर्भको पाँचौँ महिनामा गरिने विस्तृत एनामोली स्क्यान (anomaly scan) मार्फत धेरैजसो विकृतिको समयमै पहिचान गर्न सकिन्छ, र आवश्यक परेमा गर्भपतनको वैधानिक विकल्प पनि अपनाउन सकिन्छ।

नेपाल सरकारले लागू गरेको “नवजात जन्मजात विकृति निगरानी प्रणाली” (Newborn Birth Defects Surveillance System) ले यस्ता घटनाहरूको तथ्यांक संकलन गर्दै रोकथामका उपायहरू खोज्ने प्रयास गरिरहेको छ। तर, यी सबै प्रयासहरू तब मात्र सफल हुन्छन् जब महिलाहरू समयमै स्वास्थ्य सेवा लिन्छन् र तिनका लागि आवश्यक सूचना र सुविधा उपलब्ध हुन्छ।

विश्व स्वास्थ्य संगठनका अनुसार, प्रत्येक ३३ नवजातमध्ये १ मा जन्मजात विकृति देखिन्छ। तीमध्ये धेरैजसो समयमै परीक्षण, पोषण, र औषधोपचारमार्फत व्यवस्थापन गर्न सकिन्छ। जन्मजात विकृति केवल आनुवंशिक कारणहरूले मात्रै नभई वातावरणीय, पोषणसम्बन्धी, र जीवनशैलीसँग समेत जोडिएका हुन्छन्। त्यसैले हामीले व्यापक जनचेतना, सुरक्षित गर्भावस्था, र नियमित स्वास्थ्य परीक्षणप्रति गम्भीर ध्यान दिनु आवश्यक छ। हामी चिकित्सकहरू, नीति निर्माताहरू, र समुदायबीचको सहकार्यले मात्रै यो समस्यालाई प्रभावकारी रूपमा नियन्त्रण गर्न सक्छौं। जन्मजात विकृतिको पीडा एक नियति होइन—सचेततासँगै समाधान सम्भव छ।

प्रदेश अस्पताल मलंगवामा देखिएको दुई मार्मिक उदाहरण

प्रदेश अस्पताल मलंगवामा पछिल्ला दिनमा आएका दुई विशेष घटनाले ग्रामीण क्षेत्रमा चेतनाको अभाव र स्वास्थ्य सेवालाई गम्भीररूपमा उजागर गरेका छन्।

गोडैटा–१२ की २० वर्षीया श्रीमती रामको पीडादायक अनुभव
श्रीमती राम, जसको यो पहिलो गर्भावस्था थियो, गर्भकालभरि एक पटक पनि नियमित गर्भजाँच (ANC Check-up) गरिनन्। गर्भावस्थाका अन्तिम दिनहरूमा शिशुको गतिविधि कम हुँदै गएको देखिएको थियो, साथै शिशु उल्टो स्थितिमा रहेको पत्ता लाग्यो। अवस्था जटिल बन्दै गएपछि अन्ततः आपतकालीन सिजेरियन शल्यक्रिया (Emergency Cesarean Section) गर्नुपर्‍यो। यो घटनाले गर्भकालीन निगरानीको महत्त्व र समयमै गरिने परीक्षणको आवश्यकता स्पष्ट पार्छ।

मलंगवा–०२ की २८ वर्षीया श्रीमती देवीको कठिन प्रसव
श्रीमती देवीको दोस्रो गर्भावस्था निकै जटिल रह्यो। स्वास्थ्य परीक्षणको अभाव र ढिलो जानकारीका कारण प्रसवमा गम्भीर समस्या देखा पर्‍यो। प्रसवको क्रममा नवजात शिशुमा स्पाइना बिफिडा (Spina Bifida) — जसलाई नेपालीमा मेरुदण्डको जन्मजात विकृति भनिन्छ — पत्ता लाग्यो।
यो अवस्था त्यतिबेला हुन्छ जब भ्रूणको मेरुदण्ड गर्भावस्थाको सुरुवाती महिनाहरूमा पूर्ण रूपमा बन्द नहुने स्थिति सिर्जना हुन्छ, र प्रायः यो अवस्था फोलिक एसिडको कमीसँग सम्बन्धित हुन्छ। समयमै फोलिक एसिड सेवन गरिएको भए, यस्तो गम्भीर अवस्था रोक्न सकिन्थ्यो।

 

यो खबर पढेर तपाईलाई कस्तो महसुस भयो ?
+1
1
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0

Post Comment

छुटाउनुभयो कि ?